Kavram haritası öğrenmeyi kolaylaştırmak, öğrenmenin kalitesini ölçmek ve bilginin organize edilmesini sağlamak amaçlı kullanılan bir öğrenme-öğretme tekniğidir.
Kavram haritası, kavramlar arasındaki ilişkileri gösteren diyagramlardır. Bilgiyi düzenlemeye ve ifade etmeye yarayan bir grafiksel araçtır. Kavramlar bir tür kutu veya çember ile çevrelenir ve iki kavram arasındaki ilişki birbirleri arasına çizilmiş çizgilerle belirtilir. Kavram haritaları öğrencilerle kavramların anlamlarını tartışmada, yanlış anlamaların ve alternatif kavramların tespit edilmesinde ve giderilmesinde kullanılabilir. Öğrencilere öncelikli olarak daha önceden hazırlanmış olan bir kavram haritası sunularak incelemeleri sağlanır. Bu haritada merkez kavram ve onun etrafında yer alan kavramları arasındaki bağlantıların incelenmesi istenir.Kavramlar arasındaki bağlantı ifadelerine dikkat çekilir.İlk uygulamada üzerinde birbirleriyle ilişkili olan ve olmayan çeşitli kavramların yer aldığı 6 ila 20 arasında kavram öğrencilere verilir. Öğrencilerden verilen kavramları incelemeleri ve aynı gruba girmesi gerekmeyenleri ayırmaları istenir.Kalan kartlar kâğıt üzerine konulur ve birbirine yakın olan kavramlar yakın yerlere sıralanır.En merkezde olması gereken kavramı seçmeleri istenir.Merkez kavram etrafında diğer kavramlar düşünülen ilişkilerine göre kağıt üzerine yapıştırılır.Her bir kavram arasında ilişkileri yazmak için çizgiler çizilir, ilişki ifadeleri yazılır ve ilişkilerin yönünü belirlemek için ok çizgilere oklar konur.Öncelikle ilk adımda ilişkili olmadığı düşünülen kavramlar bulunuyorsa bu kenara ayrılmış olan kavramlar tekrar gözden geçirilir ve gerekirse hazırlanan harita üzerinde yer verilir.Tüm bu uygulamalar ilkse öğretmen rehberliğinde yapılmalıdır.Öğrencilere kavramlar arasındaki bağlantılar verilirken tek bir doğrunun olmadığı, kavramları birçok şekilde birbiriyle bağlantı kurabilecekleri konusunda bilgilendirilmelidir.
Kavram haritasının puanlanmasında değişik kriterler bulunmaktadır. Bunlar kavramların sayısı, kavramlar arasında kurulan bağlantılar,kavramlar arası hiyerarşik yapının belirtilmesi ve kavramlara uygun örneklerin sağlanmasıdır. Ayrıca, kavram haritalarını puanlanmasında belirtilen bu kriterler dikkate alınarak , bir makalenin değerlendirilmesi gibi beklenen içeriğin yansıtılıp yansıtılmadığına bakılır.
Kavram haritasının pek çok olumlu yönleri vardır. Bunları sıralamamız gerekirse örneğin; bilginin zihinde nasıl organize edildiğini gösterir,bilgilerin zihinde daha kalıcı olmasını sağlar. bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar,öğrenilen yanlış kavramların tespit edilmesinde kullanılabilir.Kavramların anlamlarının tartışılmasında kullanılabilir.Bilgilerin genelden özele zihinde yapılandırılmasında yardımcı olur. Ayrıca öğrencilerin fikirleri nasıl birleştirdiklerini ya da konunun çatısını nasıl gördüklerini ortaya koyar. Daha az ve öz anlatım içerdiği için öğrenmenin kalıcı olmasını sağlar ve anlamlı öğrenmeyi arttırıcıdır.Öğrenciler arasındaki öğrenme stratejilerinin ve bireysel farklılıkların ortaya konulmasına olanak verir. Kavram haritaları bütün bir disiplinin kavranmasında en etkili yollardan biridir.Konunun özet olarak ana hatlarını ortaya koyar.İyi yapılandırılmış bir kavram haritasında öğrenme yanlışlıkları da belirlenebilir. Konu hakkında önceden bilinenler ya da sonra öğrenilenlerin ortaya konulmasında yardımcı olmaktadır. Bireyler arasında bir konunun, bilginin kavrayış düzeyi hakkında bilgi verdiği için eğitim eksikliklerinin ortaya konulmasında ve akabinde eğitim kalitesinin düzeltilmesinde kullanılabilir. Kavram haritalarındaki mantıksız ve açıklanamayan bağlantılar öğrencilerdeki disiplinsiz düşüncelerini ortaya çıkarmada etkilidir.
Pek çok olumlu yönüyle beraber bazı sınırlılıkları da vardır bunlar ;kavram haritaları zihinsel bir gayret gerektirmektedir. Öğrencilere sık sık verilen kavram haritaları öğrencilerde bıkkınlık yaratabilir ve haritaların amacı dışında hazırlanmasıyla sonuçlanabilir.Tek bir kavramın detaylı olarak incelenmesinde kullanılabilecek bir teknik değildir. İyi yapılandırılmadığı taktirde (amacına uygun olarak düzenlenmesinin istenmediği durumlarda) öğrencilerin kavramlar arasındaki bağlantılardaki eksiklikleri ortaya koymayabilir. Puanlamanın çok iyi yapılmadığı taktirde öğretmene yanlış bilgi verebilir.
Kaynak:
Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı 